ખેડૂત માર્ગદર્શિકા: ઝીંકનું મહત્વ અને ઉપયોગ

ખેડૂત માર્ગદર્શિકા: ઝીંક (Zn) વાપરવાની સાચી રીત

સાચી અને સચોટ કૃષિ માહિતી માટે

પરિચય: ઝીંક – પાકની તંદુરસ્તીનો પાયો

રામ રામ ખેડૂત ભાઈઓ!

આપણે સારા પાક માટે યુરિયા (નાઇટ્રોજન), ડીએપી (ફોસ્ફરસ), અને પોટાશ વાપરીએ છીએ, પણ એના સિવાય બીજા નાના તત્વો પણ એટલા જ જરૂરી છે. એમાં એક છે ઝીંક (Zinc - Zn).

ઝીંક વગર તમારા છોડનું પાચન બરાબર થતું નથી.
તે પાંદડાને લીલા રાખે છે, છોડની લંબાઈ વધારે છે અને દાણા/ફળની સંખ્યા વધારે છે.
જો ઝીંકની ઉણપ થાય, તો પાક પીળો પડી જાય, વિકાસ અટકી જાય અને ઉત્પાદન ઓછું આવે.

અહીં બજારમાં મળતા ઝીંકના પ્રકારો અને તેને વાપરવાની સાચી રીત આપેલી છે. નીચે દરેક વિભાગ પર ટચ કરીને વિગતો વાંચો.

૧. ઝીંક સલ્ફેટ – સાદો અને સસ્તો વિકલ્પ

આ સૌથી વધુ વપરાય છે અને બે રૂપમાં મળે છે: ૨૧% અને ૩૩%.

A. ઝીંક સલ્ફેટ ૨૧%

ઝીંકનું પ્રમાણ: ૨૧%

કેવી રીતે વાપરવું:

શિયાળુ સીઝનમાં પાક ઉગ્યા બાદ પાંદડા પર સ્પ્રે દ્વારા છંટકાવ કરવો જોઈએ.
સ્પ્રે કરવાથી પાક તેને ઝડપથી શોષી શકે છે.

ભલામણ કરેલ માત્રા: ૧૫-૧૬ લીટરના પંપમાં ૭૫ ગ્રામ.

B. ઝીંક સલ્ફેટ ૩૩%

ઝીંકનું પ્રમાણ: ૩૩% (વધારે પાવરફુલ)

કેવી રીતે વાપરવું:

શિયાળુ સીઝનમાં પાક ઉગ્યા બાદ પાંદડા પર સ્પ્રે દ્વારા છંટકાવ કરવો જોઈએ.
સ્પ્રે કરવાથી પાક તેને ઝડપથી શોષી શકે છે.

ભલામણ કરેલ માત્રા: ૧૫-૧૬ લીટરના પંપમાં ૪૫ ગ્રામ.

ખાસ નોંધ (અત્યંત જરૂરી):

ઝીંક સલ્ફેટ (૨૧% કે ૩૩%) ને કોઈ પણ ફોસ્ફરસ યુક્ત ખાતર (જેમ કે ડીએપી - DAP, સિંગલ સુપર ફોસ્ફેટ - SSP, ૧૨:૩૨:૧૬ વગેરે) સાથે મિશ્ર કરવું નહીં!

કારણ: જ્યારે ઝીંક સલ્ફેટને ફોસ્ફરસ સાથે ભેળવવામાં આવે છે, ત્યારે તે ઝીંક ફોસ્ફેટ નામનું સંયોજન બનાવે છે. આ સંયોજન અદ્રાવ્ય (પાણીમાં ન ઓગળે તેવું) હોય છે, પરિણામે તે છોડ દ્વારા શોષી શકાતું નથી.

૨. ચિલેટેડ ઝીંક ૧૨% (EDTA) – સલામત વિકલ્પ

આ ઝીંકનો ખાસ પ્રકાર છે. તે બીજા ખાતર સાથે પ્રતિક્રિયા કરતો નથી, એટલે તેને કોઈપણ ખાતર સાથે ભેળવી શકાય છે.

ઝીંકનું પ્રમાણ: ૧૨%
સૌથી મોટો ફાયદો: આને DAP, NPK, કે પોટાશ—કોઈપણ ખાતર સાથે મિક્સ કરી શકાય છે.

વાપરવાની ત્રણ રીતો:

સ્પ્રે (છંટકાવ) માં: ૧૫-૧૬ લીટરના પંપમાં ૧૫ થી ૨૦ ગ્રામ.
પિયતમાં (ડ્રિપ દ્વારા): પાણી સાથે ડ્રિપમાં આપી શકાય.
જમીનમાં: બીજા ખાતરો સાથે ભેળવીને જમીનમાં આપી શકાય.

જમીન માટે માત્રા: એક એકરમાં ૪૦૦ થી ૫૦૦ ગ્રામ.

૩. ઝીંક ઓક્સાઈડ ૩૯.૫% – પ્રવાહી ઝીંક

આ ઝીંક પ્રવાહી (લિક્વિડ) સ્વરૂપમાં મળે છે, જે સ્પ્રે કરવા માટે સારું છે.

ઝીંકનું પ્રમાણ: ૩૯.૫%
કેવી રીતે વાપરવું: આ માત્ર સ્પ્રે માટે જ સારું છે.

ભલામણ કરેલ માત્રા: ૧૫-૧૬ લીટરના પંપમાં ૨૦ મિલી.

ઝીંકના પ્રકાર અને ઉપયોગનું તુલનાત્મક કોષ્ટક

કોષ્ટકની લાઇન પર ક્લિક (ટચ) કરો જેથી તે હાઈલાઈટ થાય.

ઝીંકનો પ્રકાર	ઝીંકનું પ્રમાણ (%)	ઉપયોગની પદ્ધતિ	ભલામણ કરેલ માત્રા (પ્રતિ પંપ)	અન્ય ખાતરો સાથે મિશ્રણ
ઝીંક સલ્ફેટ ૨૧%	૨૧%	માત્ર સ્પ્રે (પાંદડા પર)	૭૫ ગ્રામ	ફોસ્ફરસ યુક્ત ખાતર સાથે મિશ્રણ ન કરવું.
ઝીંક સલ્ફેટ ૩૩%	૩૩%	માત્ર સ્પ્રે (પાંદડા પર)	૪૫ ગ્રામ	ફોસ્ફરસ યુક્ત ખાતર સાથે મિશ્રણ ન કરવું.
ચિલેટેડ ઝીંક ૧૨% (EDTA)	૧૨%	સ્પ્રે, પિયત, જમીનમાં	૧૫ થી ૨૦ ગ્રામ (સ્પ્રે)	કોઈપણ ખાતર સાથે મિશ્રણ કરી શકાય છે.
ઝીંક ઓક્સાઈડ ૩૯.૫%	૩૯.૫%	માત્ર સ્પ્રે (પ્રવાહી)	૨૦ મિલી	-